Tentoonstelling Gezonken Schatten

Vanaf 7 september 2019 tot en met 28 juni 2020 presenteert Keramiekmuseum Princessehof Gezonken Schatten: geheimen van de Maritieme Zijderoute. De tentoonstelling laat keramiek en andere voorwerpen zien die gevonden zijn aan boord van acht scheepswrakken uit de negende tot en met de negentiende eeuw. Honderden bruiklenen komen naar Leeuwarden, onder andere uit Korea en Singapore. De vondsten vertellen fascinerende verhalen over de Maritieme Zijderoute in Azië. Daarmee gaat een verborgen wereld open van internationale handel en uitwisseling.

Op zoek naar peper, zijde en porselein bevaren schepen uit alle windrichtingen eeuwenlang de Maritieme Zijderoute. De schepen die vergaan, liggen soms honderden jaren als tijdcapsule op de bodem van de zee. Omdat keramiek de tand des tijds zo goed doorstaat, levert het medium een schat aan informatie op.

Pioniers
Met hun sierlijke schepen weten de Arabieren als eerste lange afstanden op open zee te overbruggen. De ontdekking van het Tang-schip uit circa 830 is daar het eerste concrete bewijs van. In China slaat de bemanning gretig steengoed en porselein in. De verfijnde potten, kommen, spiegels en schotels bereiken echter nooit het Midden-Oosten: de kapitein besluit op de terugreis een omweg te maken en stuit daarbij op riffen. Het schip zinkt en blijft tot 1998 onopgemerkt op de bodem van de Javazee liggen.

Schat achter de schat
Tot ongeveer de twaalfde eeuw zijn het vooral buitenlandse schepen die vanuit Chinese havens keramiek en andere producten verschepen. De introductie van het kompas en betere schepen leiden tot een actievere rol van de Chinezen op zee. Een Chinees schip dat in 1323 ter hoogte van Sinan zinkt, heeft exclusieve celadon aan boord bestemd voor de rijke Japanse elite, alsook wierrookbranders en beelden voor Japanse tempels. Dat blijkt uit de opschriften van de houten etiketten die worden gevonden tussen de handelswaar. Ook andere belangrijke informatie zoals de productiecentra, vertrekhaven en hoeveelheid wordt hierop beschreven. De vondst biedt archeologen waardevolle inzichten in de ontwikkeling van Chinees keramiek en Japan in de 14^de eeuw.

Wereldhandel
Rond 1500 weten de Spanjaarden en Portugezen de route naar Azië succesvol te bevaren, waarmee de weg voor handel vanuit Europa geopend is. Wanneer ook de Nederlanders en Britten om de hoek komen kijken, ontstaat flinke concurrentie. De Nederlandse Olivier van Noort ziet in 1600 zijn kans schoon als hij hoort dat er in de Filipijnen goedgevulde schepen liggen. In de hoop een aanzienlijke buit te veroveren valt hij de San Diego aan. Het Spaanse schip zinkt omdat het te zwaar beladen is met kanonnen, munitie en proviand. Bij de opgraving blijkt de San Diego producten van over de hele wereld te bevatten, waaronder een grote hoeveelheid kraakporselein. Dertien jaar later zinkt het Nederlandse VOC-schip Witte Leeuw na een aanval op twee Portugese schepen. Ditmaal kost hebberigheid de Nederlanders de kop: de kruitkamer ontploft en de vergaarde handelswaar zinkt, een groot verlies voor de VOC.

Schatgravers
Vanwege hun kostbare lading hebben scheepswrakken een grote aantrekkingskracht op commerciële duikbedrijven. Lange tijd was dit een gangbare manier om een schip te bergen. In de jaren ’80 levert een veiling van keramiek uit de wrakken van het Aziatische Hatcher-schip en het VOC-schip Geldermalsen miljoenen op. Informatie over de schepen en bemanning gaat bij de berging echter grotendeels verloren. Een reconstructie van het verleden is daardoor niet meer mogelijk. De veiling is aanleiding voor verscherpte wetgeving en professionalisering van onderwaterarcheologie in Nederland. Maritiem archeoloog Martijn Manders illustreert het belang van zorgvuldige onderwaterarcheologie aan de hand van de recente opgraving van VOC-schip Rooswijk voor de kust van Engeland.

Smokkel
Tot slot vertelt Gezonken Schatten het tragische verhaal van de Tek Sing. Als het schip in 1822 op de rotsen slaat, gaan 360.000 stuks porselein en honderden mensenlevens verloren. Op het dek van het schip zitten meer dan 1600 immigranten, die China illegaal proberen te verlaten. Hoewel de Chinese handel floreert, begint het keizerrijk steeds meer te wankelen, waardoor mensen het geluk elders zoeken. Naast de enorme hoeveelheden porselein worden ook potten met opiumresten gevonden. Het middel wordt door de Britten naar het oosten gesmokkeld, wat leidt tot massaverslaving en daarmee bijdraagt aan het verval.

Bruiklenen
Voor de tentoonstelling komen honderden bruiklenen uit internationale musea naar Leeuwarden. De eigen collectie wordt aangevuld met bijzondere stukken uit onder andere het National Museum of Korea in Seoul, het Asian Civilizations Museum in Singapore, Musée Guimet in Parijs, het Rijksmuseum in Amsterdam en de collectie van Anton van der Weide. Het Princessehof werkt daarnaast nauw samen met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Studio Louter en Opera Amsterdam zijn verantwoordelijk voor het tentoonstellingsontwerp.

Publicatie
Bij de tentoonstelling verschijnt een tweetalige publicatie waarin de verhalen van de scheepswrakken tot leven komen. Aan de hand van de opgedoken vondsten wordt de rijke historische context van de handel langs de Maritieme Zijderoute geschetst. Ook de ontwikkeling van de maritieme archeologie in Azië en Nederland wordt belicht. De catalogus, onder redactie van conservator Karin Gaillard, kent bijdragen van Eline van den Berg, Stephen A. Murphy, Young mi Kim, Martijn Manders, Jeroen ter Brugge en Christiaan J.A. Jörg. Erik en Petra Hesmerg verzorgden de fotografie. Het boek wordt uitgegeven door Waanders en kost € 24,95.


De tentoonstelling Gezonken Schatten: geheimen van de Maritieme Zijderoute wordt mede mogelijk gemaakt door Mondriaan Fonds (het publieke stimuleringsfonds voor beeldende kunst en cultureel erfgoed), Korea Foundation, LF2028, Van Achterbergh-Domhof, Prins Bernhard Cultuurfonds en Buchter-De Vries Fonds, Sint Anthony Gasthuis, Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, Club Céramique, Vereniging van Vrienden Keramiekmuseum Princessehof en M.A.O.C. Gravin van Bylandt Stichting.