Porseleinkoorts

Het witte goud van Augustus de Sterke en Madame de Pompadour

Van 2 maart tot en met 1 september 2024 presenteert het nationale Keramiekmuseum Princessehof Porseleinkoorts: het witte goud van Augustus de Sterke en Madame de Pompadour. Met deze tentoonstelling schetsen wij de ontstaansgeschiedenis van Europees porselein; een concurrentiestrijd vol intriges, spionage en drama. Topstukken uit de wereldberoemde porseleincollecties van Dresden en Sèvres reizen speciaal voor deze gelegenheid voor het eerst (en misschien wel voor het laatst) naar Nederland.

Mythisch draakachtig figuur, Porzellanmanufaktur Meissen: model toegeschreven aan Johann Gottlieb Kirchner, 1730, SKD Porzellansammlung Dresden, Foto: Adrian Sauer

Vaas met geperforeerde wand, Porzellanmanufaktur Meissen: Johann Joachim Kaendler (1706-1777), c. 1740-50, SKD Porzellansammlung Dresden, Foto: Adrian Sauer

Porseleinen beesten van meer dan een meter hoog, goud, zoete pastelkleuren, exuberante schilderingen en opengewerkte kunststukken: in de loop van de achttiende eeuw is niets te gek en wordt Europa bevangen door een zeer besmettelijke porseleinkoorts. Twee vorstenhuizen ontketenen een rage die in korte tijd de Europese porseleinkunst tot grote hoogte stuwt en zelfs nu nog haar sporen nalaat. Het is een zinderend verhaal over het ontstaan van het Europese porselein, verteld door twee iconische personen uit deze turbulente tijd: Augustus de Sterke (1670-1733), keurvorst van Saksen, Koning van Polen en oprichter van de Meissen porseleinfabriek in Duitsland, en Madame de Pompadour (1721-1764), maîtresse, cultureel adviseur en vertrouweling van koning Lodewijk XV en beschermvrouwe van de Sèvres porseleinfabriek in Frankrijk.

Augustus de Sterke, Nicolas de Largillierre, ca. 1714-1715, The Nelson-Atkins Museum of Art, Purchase William Rockhill Nelson Trust

Madame de Pompadour, François Boucher, 1756, Bayerische Staatsgemäldesammlungen - Alte Pinakothek München

Moderne spionagethriller

De ontstaansgeschiedenis van Europees porselein kent intriges die niet zouden misstaan in een moderne spionagethriller. De beruchte alchemist Johann Friedrich Böttger (1682-1719) schroomde niet om op te scheppen over een wel heel waardevolle kwaliteit: hij zou in staat zijn ruw materiaal in goud te veranderen. Augustus de Sterke zag hierin een kans. Op bevel van de keurvorst werd Böttger opgesloten in het paleis. Goud maken lukte hem niet, maar na jaren samen met medewetenschappers en ambachtslieden experimenteren, slaagde Böttger er wel in om ‘wit goud’ te produceren. Als eerste Europeanen vonden zij de juiste ingrediënten om porselein te maken.

De in Europa zo gewilde receptuur werd angstvallig bewaakt, waardoor de eerste productieplaats van porselein niet gevestigd was in een fabriek, maar op een plek waar niemand ongezien kon binnenkomen of vertrekken: het ‘porseleinslot’ Albrechtsberg bij Meissen. Dit staat afgebeeld op een kop en schotel die het Princessehof onlangs aankocht, deze set zal te zien zijn in de tentoonstelling. Overigens wisten medewerkers van het slot, ondanks de strenge bewaking, met waardevolle kennis te ontsnappen, met als gevolg dat er algauw door heel Europa andere porseleinfabrieken werden opgericht.

Kop en schotel met Slot Albrechtsberg, collectie Keramiekmuseum Princessehof

Samenwerking

Voor de tentoonstelling heeft het Princessehof rijkelijk kunnen putten uit de keramiekcollecties van de Porzellansammlung in Dresden, Musée national de Céramique in Sèvres en andere belangrijke porseleinverzamelingen, zoals die van het Louvre en Musée des Arts Décoratifs in Parijs. Dankzij hun genereuze medewerking kan deze tentoonstelling gemaakt worden. Uit deze musea komen in totaal meer dan 150 objecten bijeen; alle van een weergaloze kwaliteit. Dit is uitzonderlijk want het zijn stuk voor stuk objecten die niet vaak reizen. Zelden werd het verhaal van de ontstaansgeschiedenis van het Europese porselein zo compleet geïllustreerd in één tentoonstelling.

Vormgeving
In de tentoonstelling Porseleinkoorts wordt de bezoeker door zes vorstelijk vormgegeven zalen meegenomen. Maak kennis met het vroegste experiment uit Italië, Augustus’ verzamelwoede op het gebied van Aziatische porselein en met Meissens eerste experimenten tot een levensgrote dierentuin. Bezoekers ontdekken naast Augustus de Sterke en Madame de Pompadour ook andere Europese vorsten en het porselein dat hen verbond. De tentoonstelling eindigt in de pracht en praal van het Franse hof, vol bloemen, monturen, zoete kleuren en waanzinnige details. Het ruimtelijk ontwerp is van Tatyana van Walsum, het grafisch ontwerp van Marline Bakker-Glamcult Studio.

Publicatie

Bij de tentoonstelling verschijnt een rijk geïllustreerde, met 224 pagina’s kloeke, publicatie waarin aan de hand van een aantal sleutelfiguren de wonderbaarlijke ontstaansgeschiedenis van Europees porselein verder wordt uitgediept. Zelden werd een kunsthistorisch boek bevolkt door zulke kleurrijke figuren, zoveel intriges en zoveel overdadige en exuberante voorwerpen. Naast de curatoren van de tentoonstelling, Denise Campbell en Laura Smeets, hebben experts uit Duitsland, Frankrijk en Engeland bijdragen gedaan.

Word vriend

Word vriend en steun het museum!

De tentoonstelling Porseleinkoorts wordt mede mogelijk gemaakt door: het Mondriaan Fonds, Turing Foundation, Blockbusterfonds XTRA, Prins Bernhard Cultuurfonds, Fonds Angela E. en het Blauwe Baan Fonds, Stichting Van Achterbergh-Domhof, Leeuwarder Ondernemers Fonds, Stichting Cultuur FB Oranjewoud, St. Anthony Gasthuis Fonds, Boelstra-Olivierstichting, Stichting Herbert Duintjer Fonds

Feest! wordt mede mogelijk gemaakt door het Mondriaan Fonds, VSB Fonds, Stichting het Old Burger Weeshuis, Leeuwarder Ondernemers Fonds, Vereniging van Vrienden Keramiekmuseum Princessehof, Stichting Zabawas en Stichting Het Nieuwe Stads Weeshuis. Deze tentoonstelling is een samenwerking met het landelijke educatieproject Feest! Weet wat je viert, een initiatief van Museum Catharijneconvent. Deze tentoonstelling kwam inhoudelijk tot stand dankzij de hulp van velen.

Partners van het Princessehof: Ottema-Kingma Stichting, Vereniging van Vrienden Keramiekmuseum Princessehof en Club Céramique.

Keramiekmuseum Princessehof wordt mede gefinancierd door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en Gemeente Leeuwarden.