Titia op vaas

Op 13 februari 1786 wordt in Leeuwarden aan de Nieuwestad 63 Titia Bergsma geboren. Zij zal de eerste westerse vrouw worden die Japan bezoekt. Haar portret staat afgebeeld op talloze Japanse prenten en voorwerpen. Zo ook op deze vaas die verzamelaar Nanne Ottema in 1933 koopt bij de Oost-Aziatische Handelsmaatschappij. Titia is gekleed in een wijde, lange rok en een getailleerde jas met lange mouwen. Op haar hoofd heeft zij een bonnet. De Japanse schilder heeft ook met duidelijk plezier haar man afgebeeld, met hoed en baard. Het kwam niet vaak voor, zo’n exotisch paar.

In 1815 trouwt Titia met Jan Cock Blomhoff. Blomhoff was kort daarvoor teruggekomen uit Japan, waar hij magazijnmeester was in Deshima. Dit is een kunstmatig aangelegd eilandje in de Baai van Nagasaki, waar Nederland als enige westerse land handel drijft met Japan. Op 6 maart 1816 krijgen Titia en Jan een zoon, Johannes, en kort daarna vertrekken ze naar Batavia. Al snel na hun aankomst wordt Blomhoff aangesteld als opperhoofd van Deshima. Ze besluiten om gezamenlijk de reis naar Japan te maken, met hun kleine zoon en hun kindermeisje Petronella. Dit is zeer uitzonderlijk: er worden  namelijk geen westerse vrouwen toegelaten in Japan. De gouverneur van Nagasaki verleent de dames op 16 juli 1817 toch toestemming om aan wal te gaan, naar het schijnt omdat Titia’s zoontje ziek is. De shogun, politiek leider van Japan, weigert hun echter een verblijfsvergunning te verlenen. Titia, Johannes en Petronella moeten terug. Titia schrijft nog een smeekschrift, maar het mag niet baten. Op 4 december 1817 zet Jan Cock Blomhoff noodgedwongen zijn vrouw en kind op het schip dat hen terug naar Nederland brengt. Hij zal Titia nooit meer terugzien. Ze sterft al in 1821, naar verluidt van verdriet.

Fles met Titia Bergsma Arita, Japan, circa 1850 porselein h. 29,5 cm bruikleen Ottema-Kingma Stichting
Fles met Titia Bergsma Arita, Japan, circa 1850 porselein h. 29,5 cm bruikleen Ottema-Kingma Stichting

Fles met Titia Bergsma Arita, Japan, circa 1850 porselein h. 29,5 cm  bruikleen Ottema-Kingma Stichting
Klik op de afbeelding om te vergroten.


Net zoals de eerste olifant die een paar jaar eerder in Japan was aangekomen, baart Titia’s verschijning veel opzien in Japan. Ze is op afbeeldingen herkenbaar aan haar krullen (zeer opvallend in Japan, waar krullend haar vrijwel niet voorkomt) en haar halssnoer van bloedkoraal. Bij portretten van Europeanen lukt het de Japanse schilders en keramisten vaak niet om de Europese ogen goed af te beelden. Ook die van Titia zijn op veel afbeeldingen amandelvormig. Bij haar echtgenoot Jan Cock Blomhoff heeft de kunstenaar op deze vaas een serieuze poging gedaan hem af te beelden in een stijl die de Japanners als typisch Europees beschouwen: ronde ogen, grote neus en gezichtsbeharing. Ook zijn kleding en die van zijn zoon Johannes is voor Japanners exotisch: een blauwe jas en witte broek. Blomhoff heeft daarbij nog een Europese hoed op. Opvallend is dat de echtgenoot van Titia twee keer staat afgebeeld op de vaas, in verschillende formaten. Eenmaal met een parasol of paraplu (beide werden in Japan gebruikt) en eenmaal met een hondenriem in zijn hand. Zoon Johannes staat verlegen verborgen achter moeders wijde rok. Het (Japanse) hondje dartelt speels rond.

Titia Bergsma

De aanwezigheid van Titia Bergsma zorgde in Japan voor de nodige ophef. Het hof bemoeide zich met haar zaak en stuurde zelfs hofschilders naar Deshima om haar te vereeuwigen. Ze is een rol blijven spelen in de Japanse kunst en wordt ook heden ten dage nog vaak afgebeeld op kunst- en gebruiksvoorwerpen. Naar schatting is ze sinds 1817 op ongeveer vier miljoen voorwerpen afgebeeld. Ze is daarmee een echte souvenirdecoratie geworden voor de Japanse markt. Er komen elk jaar nog steeds Japanners naar Leeuwarden om Titia’s geboortehuis te zien. Daarbij brengen ze ook meestal een bezoek aan het Princessehof om deze vaas te zien.

 

Eva Ströber, oud-conservator Aziatische keramiek bij Keramiekmuseum Princessehof, met dank aan Aafke Koole

© Keramiekmuseum Princessehof - alle rechten voorbehouden disclaimer