Parasoldames

Eendjes voeren. Een typisch Hollandse bezigheid, maar hier geplaatst in een Chinees decor als een bijna rituele ontmoeting van mens en dier. Deze voorstelling, naar ontwerp van de Amsterdamse kunstenaar Cornelis Pronk en in het Verre Oosten op porselein geschilderd, was bestemd voor de Nederlandse markt. In 1734 vroeg de Verenigde Oost-Indische Compagnie, die de handel tussen Nederland en het Verre Oosten beheerste, aan Pronk om ontwerpen te maken voor serviesdecoraties. Dat moesten voorstellingen zijn met een Chinees karakter, maar zodanig dat zij de westerling zouden aanspreken. Geen draken en tijgers, maar aangename huiselijke tafereeltjes in Chinese stijl. Dit soort voorstellingen noemen we chinoiserieën. Pronk, die overigens nooit in China is geweest, maakte tussen 1734 en 1737 een aantal series. 

Een van die series heet De Parasoldames. Op het hier afgebeelde bordje staat een dame aan de waterkant. Zij maakt een handgebaar naar drie vreemde watervogels die voor haar in de rij staan. De voorste vogel heeft zijn snavel open. Rechts achter de dame staat een dienares die een parasol ophoudt. Die parasol moet de dame beschutten tegen de felle zon. Achter de vogels is water, omzoomd door riet en andere begroeiing. Het bordje is versierd in Imari-stijl, met als hoofdkleuren rood, zwart, goud en lila. Een binnenste rand rondom de voorstelling heeft acht rosetten met daartussen bloementakjes. De brede buitenrand heeft acht cartouches: vier met een vogel en vier met een dame.

Bord met decor De Parasoldames, 1734-1737, China, porselein, Ø 18 cm
Bord met decor De Parasoldames, 1734-1737, China, porselein, Ø 18 cm

Klik op de afbeelding om te vergroten.

De hele onderneming was een heidens werk. Alles moest inclusief decoraties in de gewenste kleuren worden uitgetekend. Elke ontwerptekening werd enige malen gekopieerd. Het ging dan niet alleen om de voorstelling zelf, maar ook om de vele versieringen rondom de voorstelling en op de randen van borden, kannen, kopjes en schoteltjes. Ieder voorwerp was rijk gedecoreerd. Het kon niet op. De reeks kopieën werd in een grote koperen doos verpakt en, in verband met het gevaar van schipbreuk, in verschillende schepen naar de Oost gebracht. De originele tekeningen bleven op het hoofdkantoor van de VOC te Amsterdam. Van Batavia uit ging zo’n zending dan naar China en Japan om te worden uitgevoerd als decoratie op het porselein. De terugreis over zee was niet zonder gevaar. Vaak werd het breekbare porselein met thee in kisten verpakt. De thee beschermde het porselein en het zware porselein gaf het schip voldoende stabiliteit.

Pronks Parasoldames behoorde in binnen- en buitenland tot zijn populairste ontwerpen. De trotse bezitter kon er letterlijk mee pronken. In China werden de decors van Pronk trouw gevolgd, maar in Japan kregen de pottenbakkers mettertijd een eigen nationale inbreng. In plaats van Chinese gewaden kregen de parasoldames Japanse kimono’s aan, en werd hun haar in Japanse stijl met grote spelden en haarkammen opgestoken. Toen de VOC na enige jaren de handel stillegde omdat de productie te duur was, bleef de vraag aanhouden. In die vraag konden anderen zonder veel moeite voorzien, want de ontwerpen waren door de ruime verspreiding alom bekend. In Delft bijvoorbeeld, maar ook elders in Nederland. Zo bezit het Princessehof een slakom met De Parasoldames uit het eind van de achttiende eeuw, gemaakt in de fabriek van Amstelporselein. Tot op de dag van vandaag zijn De Parasoldames in de betere porseleinwinkel in Japan verkrijgbaar.

Cornelis Pronk

Cornelis Pronk (1691-1759) was een opgewekte Amsterdamse vrijgezel. Hij was bekend om zijn portretten en bovenal om de heldere stads- en dorpsgezichten die hij maakte voor verzamelaars en uitgevers van plaatwerken. Daarvoor reisde hij stad en land af. In 1754  tekende hij in Leeuwarden het Princessehof, het paleisje van Maria Louise van Hessen-Kassel, oftewel Marijke Meu. In het museum is naast de schotel met De Parasoldames ook porselein te zien met twee andere bekende Pronk-decors, namelijk Het Prieel en De vier doctoren.

 

Ienke Bosch, oud-bestuurslid van de Vereniging van Vrienden van het Princessehof

© Keramiekmuseum Princessehof - alle rechten voorbehouden disclaimer